10 jaar samen onderwijs maken in Leuven – Snoeien om te bloeien
Op 9 mei 2025 bliezen we fluks tien verjaardagskaarsen uit. Met ons Leuvens onderwijsnetwerk vierden we een decennium samen onderwijs maken. Hoe stralend dat er uitzag, zie je in onze fotoreportage van een bruisende avond.
Maar we hadden ook nieuws. Begin 2026 vervelt SOM in een SOM 2.0. Reden genoeg voor onze voorzitter Jan Elen om het netwerk te trakteren op een terugblik, maar vooral een preview te bieden op wat komen gaat.
De geboorte van SOM
Flashback naar 2015. Het zal u niet verbazen, maar ook in die tijd kampte het onderwijs met tal van stevige uitdagingen, zoals groeiende ongelijkheid, schooluitval, alsmaar toenemende zorgnoden van leerlingen, discriminatie of racisme.
Leraren en directies kregen elke dag te maken met complexe situaties, die ze moeilijk alleen de baas konden. Langs de andere kant lag er in Leuven ook een enorm potentieel om gemotiveerde onderwijsmakers, onderzoekers en ondersteuners bij elkaar te brengen. Vanuit dat besef groeide een droom.
Wat als we in Leuven, samen, over instellingen, netten, sectoren of andere barrières heen, zouden bouwen aan oplossingen voor die complexe uitdagingen? Kunnen we een verschil maken door onze expertise en aanpak samen te leggen? De som is meer dan het geheel van de delen.
(Lees verder onder onze fotogalerij met foto’s van de lancering van SOM 10 jaar geleden, met maar liefst 500 – ietwat jonger uitziende – onderwijsmakers. – Foto’s: Andy Merregaert)
Ook de stad geloofde in die aanpak en wilde flink investeren, financieel en organisatorisch. Partners over netten en niveaus heen werkten aan een SOM-charter en de oprichting van de eerste SOM-raad. Die focuste op 3 speerpunten: iedereen aan boord, welbevinden en betrokkenheid van alle onderwijsactoren en diversiteit als kracht.
En zo was Samen Onderwijs Maken geboren, een netwerk dat scholen, onderzoekers en praktijkpartners samenbrengt om te experimenteren, van elkaar te leren en samen te bouwen aan sterker onderwijs.
Labo’s als motor van vernieuwing
SOM vertrok vanuit een gedeelde verantwoordelijkheid en wilde tegelijk een veilige ruimte bieden om nieuwe ideeën te testen, fouten te maken en samen te groeien. 79 onderwijspartners, van kleuter- tot volwassenen- en hoger onderwijs, waren het afgelopen decennium actief in labo’s, tijdelijke werkplaatsen waarin scholen, onderzoekers en organisaties experimenteren rond urgente thema’s.
Het netwerk ging aan de slag met tal van uitdagingen. Hoe maken we zerotolerantie tegen schooluitval waar? Hoe geven we klimaat een plaats in onderwijs? Hoe zetten we structurele samenwerkingen op tussen de onderwijs- en cultuursector? Hoe maken we racisme op school bespreekbaar, o.a. met een door jongeren gerunde SpeakUp-werking? Hoe behouden we zij-instromers in onze scholen? Of hoe maken we ons onderwijs inclusiever?
In 2020 organiseerde SOM zelfs de allereerste Leuvense zomerschool, een werking die intussen succesvol is overgenomen door de stad Leuven.
(Lees verder onder de fotogalerij met foto’s uit onze labowerkingen.)
Studiowerking om partners te ondersteunen
In de studiowerking droegen we meer dan een steen bij aan boeiende initiatieven van partners als maakleerplek en het Leuvense leerecosysteem (LLES), de 2 and&-festivals of ondersteunden we scholen en culturele instellingen om samen te werken binnen de context van evenementen zoals het stadsfestival New Horizons.
(Lees verder onder de foto.)
Informeel leren binnen een community
Een netwerk is maar zo sterk als de mensen die elkaar kunnen en willen vinden. Daarom bouwden we aan een community van Leuvense onderwijsmakers die van elkaar weten waar hun expertise zit en elkaar vinden als dat nodig is. Zien hoe anderen het aanpakken, werkt nu eenmaal aanstekelijk.
We brachten mensen samen op tal van fora, rond welbevinden van leerlingen, LGBTQI+ op school, inclusief onderwijs, smartphonegebruik op school… We organiseerden met onze partners theatervoorstellingen rond hot topics als schooluitval of welbevinden en 2 schoolreizen waarin we elkaar inspireerden. We deelden verbeterleed op onze Verbetermarathons of verzamelden 1000 onderwijservaringen na Corona op onze SOM 1000…
Geen community zonder onderwijsmakers die zich elke dag dubbel plooien. Veel van dat werk blijft onder de radar. We maakten er daarom een punt van om elke partner die binnen SOM een rol opnam in de schijnwerpers te zetten via onze nieuwsbrief, sociale media en website met story’s en portretten, waarin we ervaringsdeskundigen en specialisten aan het woord laten en onze kalender met onderwijsinitiatieven van en voor Leuvense partners.
(Lees verder onder de foto.)
3 lessen uit 10 jaar SOM
De boreling uit 2015 is nu een kind van 10. Uit dat decennium SOM vallen ook best wel wat lessen te trekken. We pikken er 3 uit, die centraal staan in ons toekomstbeeld van SOM.
1) De Leuvense cultuur van samenwerking en vertrouwen over netten, niveaus, instellingen en sectoren heen is best uniek. Dat horen we vaak van andere regio’s. Laat dat een pluim op de hoed zijn van alle Leuvense onderwijsmakers, stad en politiek.
2) Labo’s zijn het kloppend hart van SOM en moeten de focus vormen. Samen krijgen we beweging in de uitdagingen waar we voor staan, soms rechtstreeks, maar vaak ook via omwegen en met vallen en opstaan.
Er is een Steunpunt tegen Schooluitval en een Steunteam Vluchtelingen. Het SOM-labo Wiel leidde tot de oprichting van een Leerwinkel. Elk jaar ontvangen tientallen scholen de huidskleurpotloden van de Skin Colour Collection. Maakleerplek en LLES zijn een feit en hebben nog een enorm potentieel. Er beweegt op dit moment veel rond inclusie in Leuven en zij-instromers kunnen binnenkort rekenen op een betere ondersteuning…
3) Maar net zo goed raakten initiatieven niet van de grond, moesten we ze parkeren, bleek de tijd niet rijp of de context te moeilijk of kregen we ze niet verduurzaamd. Dat is frustrerend, in de eerste plaats voor de mensen die van nabij betrokken zijn. Maar ook daarvan leren we, vaak meer dan we soms denken. Dat labo’s ook mogen mislukken en dat dat zelfs een vrij realistisch scenario is, moeten we altijd voor ogen houden. Dat SOM die ruimte krijgt, is een moedige keuze.
(Lees verder onder de foto.)
Van kind naar tiener: SOM 2.0
Onze verjaardag is daarom ook het perfecte moment om na te denken over hoe we van het kind een tiener maken die stilaan op eigen benen leert te staan. Eentje die zijn sterktes kent en ze op de juiste manier inzet, maar af en toe ook puber mag zijn en de grenzen wil opzoeken.
De afgelopen maanden werkte een uitgebreide groep leraren, directieleden, mensen uit het SOM-team en de stadsdiensten, de schepen van Onderwijs… keihard aan een actualisering van de SOM-strategie en een heldere, onafhankelijke organisatiestructuur. De krijtlijnen liggen intussen vast. De concrete uitwerking volgt snel.
Een sterkere focus
SOM wordt een vzw, die meer dan ooit zal focussen op zijn 3 speerpunten. Alle tijd, energie en middelen zetten we in voor een beperkt aantal doordacht door de onderwijsactoren gekozen labo’s waarin we experimenteren rond uitdagingen die in principe nooit helemaal oplosbaar zijn. Door de handen in elkaar te slaan ambiëren we wel innovatieve manieren te vinden om ermee om te gaan.
De labo’s zullen regelmatig en in verschillende stadia geëvalueerd worden aan de hand van een strak beoordelingskader. Telkens beslissen we of het zin heeft om door te gaan en of we een labo stopzetten en verduurzamen. Zodra een labo stopt, komt er ruimte voor een nieuw.
Over 5 jaar maken we een grotere balans op. SOM 2.0 zal geslaagd zijn als er een duidelijk eigenaarschap is vanuit onze partners binnen een goed draaiende structuur. In de praktijk moet een mooi aantal labo’s gevierd kunnen worden. Dat betekent dat ze verduurzaamd zijn in een concrete werking of geparkeerd worden, omdat uit het experiment blijkt dat ze niet werken. Uit die labo’s trekken we lessen voor eventuele nieuwe experimenten.
Kiezen is verliezen
De focus op labo’s betekent dat we onze studio loslaten en niet meer zullen meewerken aan losse projecten van partners. Ook de communitywerking komt volledig ten dienste te staan van de labo’s. Geen fora meer die er los van staan, geen algemene servicefunctie meer binnen het netwerk en geen communicatie om dat netwerk informeel te laten leven. We beseffen dat we op dat vlak mogelijk een gat achterlaten waar hopelijk een partij in wil springen.
Ruimte voor inspraak
In januari 2026 start SOM 2.0. De komende maanden blijven we hard werken binnen onze bestaande labo’s en aan de initiatieven die al lopen.
Daarnaast bouwen we de plannen verder uit, met mogelijkheid tot input van alle Leuvense onderwijsmakers. Op ons verjaardagsfeest verzamelden we alvast de eerste reacties. Daarmee gaan we meteen aan de slag, zodat deze jonge tiener flink kan blijven groeien.